منشور چند وجهی اخلاقی روابط عمومی بستر سازاعتقاد به کرامت انسانی در تعاملات بین سازمانی است

گلبرگ تبریز. در دنیایی که ما زندگی می‌کنیم ،پیشرفت دانش بشری و  انحطاط و تنزل اخلاقی دو مقوله اساسی است وپیشرفت یکی عامل و سبب ساز پسرفت دیگری شده است و “بسیاری از شرکتها به این نتیجه رسیده اند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند. (عباس مقانکی، 1389).

این اصول اخلاقی که نام منشور اخلاقی را به خود گرفته است،امروزه در اکثر سازمان ها تنظیم شده و بعضا در ارزیابی عملکرد مورد توجه قرار می گیرند و در سازمان های مختلف در بعضی عناوین و مطالب دارای اشتراکاتی می باشد و در سایر موارد بر اساس نوع فعالیت سازمان، مواردی خاص در آن گنجانده می شود( Creen EH, Ross WT, Creyer EH ،1997).

الوانی اصول اخلاقی را به عنوان تنظم کننده روابط میان انسان ها مهم دانسته است و بر این اعتقاد است که در مدیریت نیز این سازوکار درونی،بدون آن که نیاز به اهرم های بیرونی داشته باشد، قادر است تا عملکرد های اخلاقی را در کارکنان تضمین نموده و سازمان اخلاقی را بوجود آورد.نقش اخلاق در عملکرد ها و رفتارها،درتصمیم گیری ها و انتخاب ها، در برخورد ها و ارتباطات، مهم و تعیین کننده است و مدیر در انجام وظایف خود، بدون وجود یک نظام اخلاقی نمی تواند با قاطعیت عمل کند. این نظام اخلاقی در سازمان تحت عنوان منشور اخلاقی نام گرفته  که نقش مهمی را در سازمان ایفا می کند(الوانی  سید مهدی ، 1383).

منشور اخلاقی، تحلیل تعهدات اخلاقی سازمان در قبال محیط داخلی و خارجی است که بر حسب عوامل اجرایی آن به صورت دقیق و روشن و نظام یافته تدوین می گردد(احد فرامرز قراملکی ، 1383). تعاریف مختلفی از منشور اخلاقیات ارائه شده است که هریک بر جنبه خاصی تاکید کرده است(الوانی،1383) برخی تعاریف دانشمندان را در این زمینه به صورت زیر بیان کرده است:فردریکسون، منشور اخلاقی را حول محور برابری و عدالت اجتماعی و مصلحت عامه بیان داشته است و آن ها را ارکان منشور می نامد”روهر، اخلاقیات حاکم بر سازمان های دولتی را تابع ارزش های موجود در جامعه و جهان بینی حکومت ها می داند .بدین ترتیب منشور اخلاقیات بازتاب و انعکاسی از ارزش های موجود غالب در محدوده فعالیت ها و وظایف سازمانی خواهد بود”.

پوزنر و اشمیت، برفرد گرایی وجمع گرایی تاکید می کنند و بر این باورند که مدیران باید ضمن حفظ آزادی و ارزش های فردی، منافع جمعی و مصالح اجتماعی را نیزمحترم بدارند و منشور اخلاقیات سازمانی نیز باید همین دو رکن استوار شود.

دوبل ،از سه دسته معیار اخلاقی نام می برد: احساس مسئولیت در برابر حکومت، مسئولیت فردی، دور اندیشی و خیر خواهی.توجه به این سه معیار مجموعا فرد را در سازمان از نظر ارزشی-اخلاقی به تصمیم گیری صحیح قادر می سازد.”دن هارت، سه رکن را برای منشور اخلاقیات قایل است:عزت و آبرو، نیک خواهی، عدالت.به زعم او مدیران و کارگزاران باید درتصمیمات و اقدام های خود به گونه ای عمل کنند که عزت و آبروی هیچ فردی خدشه دار نشود، همواره نیک خواهانه عمل کنند و عدالت و انصاف را در اعمال خود لحظه ای از نظر دور ندارند. منشور اخلاقیات باید ضامن تحقق این سه رکن باشد( سید مهدی الوانی،1379).

هر حرفه ای هدف اخلاقی دارد . هدف اخلاقی رشته پزشکی ، تندرستی ،  رشته حقوق ؛ عدالت   و حرفه روابط عمومی ؛ هماهنگی در ارتباطات است ، حرفه ای  های روابط عمومی همزمان با کار درک متقابل و همزیستی مسالمت آمیز را نیز میان افراد و نهاد ها ترویج می دهند . آن ها به عنوان حلقه ی ارتباطی مهمی در فرآیند ارتباطات تلقی می شوند که روابط دور را نزدیک و ابهام ها را برطرف می کنند ومخاطبان سازمان ها راپیوسته در جریان اطلاعات قرار می دهند.

پرداختن به وضعیت اخلاق حرفه ای در حوزه فعالیت های روابط عمومی که حیطه ی کاریشان در بردارنده عمل، احساسات، عواطف و در یک کلام افکار عمومی است و خود نشان از اهمیت والای روابط عمومی دارد، از منظر درون و برون سازمانی، قابل بررسی و تامل می باشد.یکی از اساسی‌ترین محورهای روابط عمومی در همه جهان اخلاق عنوان شده است. اهمیت اخلاق تا حدی است که روابط عمومی بدون محوریت اخلاق جایگاهی ندارد.

روابط عمومی در شکل نوین آن، هم یک دانشی است که بر پایه های دانش های بنیادی دیگر استوار شده است و علمی است کاربردی، مبتنی بر علوم و دانش های پایه خود از قبیل جامعه شناسی، روانشناسی و سایر علوم موثر در این قلمرو بعد دوم آن حوزه تکنیکی و فنی و روش برقراری ارتباط است و قلمرو سوم آن قلمرو اخلاقی و ارزشی روابط عمومی است.

اعلامیه اولین منشور اخلاقی در روابط عمومی که توسط ای وی لی پدر علم روابط عمومی مطرح شده است چیزی جز اخلاق و پرداختن و تکلیف بر رعایت اصول اخلاقی نیست و زمانی که اخلاق گریزی و اخلاق ستیزی در آن شرایط زمانی  شکل می گیرد ای ولی را وادار به تاکید و بازخوانی رفتاری، در قالب شکل جدیدی به نام روابط عمومی هدایت می سازد. او در این منشور می گوید:

“این یک دفتر مطبوعات سری نیست همه کارهای ما به طور آشکار انجام می شود هدف ما این است که خبر و اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهیم اینجا یک آژانس آگهی تجاری نیست اخبار و اطلاعاتی را که ما ارائه می دهیم دقیق و صحیح است. هر گونه اطلاعات تکمیلی به شخص متقاضی آن داده می شود به خبرنگارانی که در جستجوی مطالب خبری و گزارش های تحقیقی و تفسیری هستند با کمال میل و اشتیاق کمک می شود “.

در جهان کنونی اخلاق و اصول اخلاقی محور اساسی فرایند روابط عمومی است،زیرا با بکارگیری اخلاقیات در فرایند روابط عمومی است که‌ می‌توان عملکردهای سازمانی را بهبود بخشید  و اساس کار روابط عمومی ایجاد ارتباط است، ارتباطی که جنبه عمومی دارد و این عمومیت داشتن است که موجب تعامل می شود. تعامل با گروه ها و اقشار گوناگون با ویژگی ها و سلایق متفاوت است،بحث اساسی این است که آیا روابط عمومی تسهیل کننده روابط بین سازمان و مخاطبان می شود و توسعه بخش است  و دنبال کننده یک واقعیت انکارناپذیر کارکرد ذاتی روابط عمومی است که می تواند با رویکرد اخلاقی خود نسبت به ایجاد، حفظ و تداوم ارتباط نقش توسعه ای خود را ایفا می کند، یا ابزاری است برای روسای سازمان ها و نقش تبلیغاتی و تشریفاتی را بازی می کند.

اخلاق در روابط عمومی به دنبال ” تامین منافع سازمان و کسب رضایت مخاطبان ” است که با “توسعه شبکه ارتباطات انسانی”  برای برقرار کردن فضای تعاملی مهیا می شود. شبکه ای که به صورت ارتباطات فیزیکی و چهره به چهره  است و  یا به صورت ارتباطات مجازی و دیجیتالی صورت می گیرد و ملزم است برای هر یک از مخاطبان خود تعریف روشنی  از رویکرد های در پیش روی روابط عمومی را ارایه کند و مسئولیت اخلاقی خود را در قبال آنان به وضوح روشن کند. و این امر میسر نیست مگر  این که جامعه روابط عمومی در اقدامی سازنده نسبت به تنظیم سند جامع اخلاق حرفه ای و منشور اخلاقی متناسب با نوع فعالیت و رسالت سازمانی خویش همت گمارند. منشور اخلاقی همان گونه که از معنای لغوی آن پیداست، چند وجهی است و هروجه آن بیانگر خط مشی اخلاقی شرکت در قبال یکی از گزاره های ذی نفع در محیط آن است: خط مشی اخلاقی شرکت در قبال رقبا، سهامداران، تامین کنندگان، شهروندان، محیط زیست و غیره است(قراملکی، 1386). وبه اعتقاد راولز همه چیزهای خوب و اساسی مانند آزادی و فرصت،درآمد، تعهد، ثروت و پایبندی به اصول خاص، عامل غنای فردی و اجتماعی و زیر بنای منشور اخلاقی است(راولز، 1991).

انجمن بین‌المللی روابط عمومی در سال ۱۹۶۵ در آتن (پایتخت یونان) آیین‌نامه‌ای را تصویب کرد که به خاطر تأکید بر حقوق بشر ، رفتار کارکنان روابط عمومی و همچنین نگرش مثبت به این حرفه و موفقیت در تصویب معیارهای اخلاقی مورد قبول جهانی واقع شد.وعضو روابط عمومی باید در رعایت موازین زیر تلاش کند:

۱) کمک به فراهم ساختن شرایط اخلاقی و فرهنگی تا انسانها را قادر سازد به کمال برسند و از حقوق سلب ناپذیری که در اعلامیه جهانی حقوق بشر عنوان شده است، بهره‌مند شوند.

۲) فراهم آوردن الگو و کانالهای ارتباطی از طریق ترویج آزادانه اطلاعات مهم که سبب شود هر عضو هر جامعه ای احساس کند که او آگاه است.

۳) به دلیل ارتباط میان حرفه ها و مردم، کار یک عضو روابط عمومی حتی به صورت خصوصی، در چگونگی ارزیابی حرفه به عنوان یک کل ، تاثیر دارد.

۴) اصول‌ و قوانین‌ اخلاقی اعلامیه جهانی حـقوق بـشـر(The universal declaration of human rights) رادر محدوده وظایف حرفه ای محترم شمارد.

۵) توجه به ارزش انسان و حمایت از آن و به رسمیت شناختن حقوق انسانی.

۶)فراهم آوردن زمینه‌های اخلاقی، روانشناختی و ذهنی به منظور گفتگو به شیوه‌ای مناسب و به رسمیت شناختن حقوق همه گروه ها برای بیان دیدگاه و نظرات آنان.

7) نظارت دائمی بر خود در تمام شرایط و به نحو احسن تا اعتماد کسانی را که با آنها در ارتباط است، جلب کند.

8) انجام کارها در همه شرایط و به نحوی که علایق خاص همه گروهها (هم علایق سازمانی که در آن خدمت می کند و هم علایق جامعه مورد نظر) مشمول توجه شود.

۹) به انجام رساندن همه وظایف با صداقت و پرهیز از سخنانی که باعث ابهام یا درک نادرست می‌شود.

آئین نامه ای که مجموعه ای از ضوابط اخلاقی ، اصول معنوی و ارزش های سازمانی را مطرح کرده و می تواندبه عنوان ابزاری که با ایجاد تعهد در کارکنان روابط عمومی، باورها و ارزش های اخلاقی را در نوع ارتباط با مشتریان درون و برون سازمانی نهادینه نماید و اعتقاد به کرامت انسانی و برقراری ارتباط چند سویه و هم سنگ و بدون هرگونه تبعیض بین مردم و سازمان را سرلوحه خدمت به جامعه و پاسخگویی به مردم با رعایت دقت، صداقت، رأفت اسلامی و آینده نگری جامه عمل پوشانده و گامی هرچند کوچک در مسیر آسـایش مخاطبان خود بردارد و طوری نباشد  که به قول  قراملکی(1386) برخی از سازمان ها و به تبع آن روابط عمومی ها به جای تدوین  منشور چند وجهی اخلاقی به بیانیه های متضمن چند شعار کلی و اصل عام اخلاقی بسنده می کنند. چنین بیانیه هایی به صورت کالای تزیینی در می آیند و در مواردی مانع ترویج اخلاق حرفه ای درسازمان می شوند(احد فرامرز قراملکی، 1386).فلذاروابط عمومی بایستی در تمامی مراحل فراگرد ارتباطی مفاهیم اخلاقی اشاره شده در منشور اخلاقی را فراموش نکنند و آن را بعنوان وجه ممتاز واولویت اصلی خود مورد تایید و تاکید قرار دهند.

ناصر اسگندریان

مدیریت سرمایه گذاری و کارشناس مسئول روابط عمومی   راه آهن آذربایجان