حفظ پیوند اجتماعی در روزگار انزوا؛ وقتی کتاب جانِ جامعه شد
- شناسه خبر: 5999
- تاریخ و زمان ارسال: 18 آبان 1404 ساعت 13:16
- بازدید : 19
- نویسنده: گلبرگ تبریز
گلبرگ تبریز. در روزهایی که جهان در سکوت قرنطینه فرو رفته بود، کتاب بار دیگر نفسِ جامعه شد. «دانایی؛ مانایی» فقط شعار هفته کتاب ۲۸ نبود، یادآور این حقیقت بود که فرهنگ، حتی در روزگار خاموشی، زنده میماند و راهِ ماندگاری را از دل دانایی میجوید.
به گزارش ستاد خبری سیوسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۹۹ برای ایران، سالی متفاوت بود؛ سالی که واژه «فاصله» معنایی تازه یافت. بحران همهگیری کرونا، شهرها را خاموش و روابط انسانی را از هم گسسته بود. در این فضای اضطرابآلود، «کتاب» به تنها همنشینِ بیخطر بدل شد؛ پنجرهای که مردم از پشت قرنطینهها، جهان را دوباره از آن میدیدند.
در روزگاری که دیدارها لغو و جشنوارهها تعطیل شده بود، بیستوهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران بهجای توقف، با زبانی تازه زاده شد؛ زبانی دیجیتال، همدل و مقاوم.
در حالیکه بسیاری از نهادهای فرهنگی جهان در سال ۲۰۲۰ برنامههای خود را تعلیق کردند، ایران توانست با همکاری بیش از ۵۰ نهاد، انجمن و سازمان فرهنگی، هفتهای را رقم بزند که معنا و مصداق تازهای از «خواندن در عصر فاصله» ارائه داد. در این دوره، کتاب دیگر فقط بر قفسه نبود؛ در تلفنها، کلاسهای آنلاین، کتابخانههای دیجیتال و پویشهای خانگی جریان یافت.
«هفته کتاب بیستوهشتم» در میانه بحرانی جهانی، تلاشی بود برای حفظ پیوند اجتماعی از راه دانایی؛ بازگرداندن کتاب به نقش اصیلش، بهعنوان رسانهای که انسان را در انزوای اجباری تنها نمیگذارد.
«دانایی؛ مانایی»، این شعار کوتاه و درخشان، فشردهای از فلسفه فرهنگی هفته کتاب در دوران بحران بود. در زمانی که جهان با پرسش بقا روبهرو بود، ایران دانایی را شرط ماندگاری دانست. شعار «دانایی؛ مانایی» یادآور این پیام ساده اما ژرف بود: آنچه جامعه را در برابر فراموشی و فرسایش حفظ میکند، نه ثروت است و نه قدرت، بلکه آگاهی است. خواندن، در این معنا، راهی برای ماندن بود؛ ماندن در جریان فهم، در ارتباط با دیگری، در زیستِ معنادارِ جمعی.
روایت روح زمانه
پوستر بیستوهشتمین دوره «هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران» یکی از تأثیرگذارترین طراحیهای این رویداد در سه دهه گذشته است؛ تصویری که نهفقط شعار «دانایی؛ مانایی» را بازتاب میدهد، بلکه بهدقت روح زمانه را نیز روایت میکند. در میانه بحرانیترین روزهای همهگیری کرونا، طراح پوستر با هوشمندی، کتابی را بهشکل ماسکی آبی تصویر کرده است که بر نقشه ایران نشسته؛ نمادی از دانایی بهمثابه سپر حیات. در این ترکیب، دانش و مراقبت هممعنا میشوند: همانطور که ماسک از جسم محافظت میکند، کتاب نیز حافظ روح و آگاهی است.
رنگ آبیِ غالب، تداعیکننده آرامش در دل اضطراب و یادآور امید در روزگار فاصلهگذاری است؛ و فونت سیال شعار، بر پویایی اندیشه و تداوم زندگی فرهنگی تأکید دارد.
در حاشیهی نقشه، ردیفی از کتابها مانند دیوار یا حصار دیده میشود؛ استعارهای از آنکه ایران، سرزمینی است که مرزهایش با دانش حفظ میشود، نه با دیوارهای فیزیکی.
این پوستر در واقع چکیده پیام فرهنگی سال ۱۳۹۹ است: کتاب، ماسکِ معنوی جامعه است؛ دانایی، راهِ ماندگاری انسان در زمانه بحران.
هفتهای در مدار دانایی
در این سال، بیش از هر زمان دیگر، نهاد کتابخانههای عمومی کشور، خانه کتاب و ادبیات ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دهها نهاد آموزشی و فرهنگی تلاش کردند تا چراغ کتاب را روشن نگه دارند. رویدادها به شکل گستردهای به فضای مجازی منتقل شد؛ نشستهای آنلاین، نمایشگاههای دیجیتال و جشنوارههای مجازی، چهرهی تازهای از هفته کتاب را رقم زدند.
خانه کتاب و ادبیات ایران در این هفته بیش از ۳۰ نشست تخصصی برگزار کرد؛ از بررسی «نقش رسانه در گفتمان فرهنگی» تا «آینده نشر در جهان پساکرونا». جشنواره «کتاب و رسانه» به صورت مجازی برگزار شد و همزمان طرح ملی «پاییزه کتاب» با مشارکت ۸۱۷ کتابفروشی از سراسر کشور، فروش کتاب را در شرایط قرنطینه تداوم بخشید.
در استان البرز، طرح «کتاب به جای دید و بازدید» اجرا شد، در کرمانشاه «قفسه نویسندگان محلی» افتتاح گردید و در بوشهر، طرح «کتاب برای نجات» با اهدای کتاب به مناطق آسیبدیده از سیل برگزار شد. در تهران نیز ۷۸ برنامه فرهنگی بهصورت ترکیبی از رویداد حضوری و مجازی اجرا شد؛ از رونمایی کتابهای تازه تا نشستهای تخصصی نشر دیجیتال.
بازتاب هفتگانه دانایی
در این سال، هر روز هفته کتاب بر یکی از پایههای جامعه دانایی متمرکز بود:
روز نخست: کتاب، کتابخانه، کتابدار، پایتخت کتاب؛ یادآور نقش نهادهای محلی در حفظ حیات فرهنگی شهرها.
روز پایانی: کتاب، باورمندی دینی و خودسازی معرفتی؛ بازگشت به ریشههای فکری و اخلاقی دانایی.
میان این دو نقطه، مفاهیمی چون جامعهپردازی، سبک زندگی، توانمندسازی فرهنگی و پویندگی با کتابفروشیها، حلقههای پیوسته یک منظومه بودند؛ منظومهای که هدفش، بازتعریف جایگاه کتاب در زیست معاصر بود.
دانایی در روزهای فاصله؛ نقش نهادها و رسانهها
در غیاب گردهماییهای بزرگ فرهنگی، شبکهای از نهادها وظیفه زنده نگهداشتن جریان کتاب را بر عهده گرفتند.
خانه کتاب و ادبیات ایران با همکاری انجمنهای صنفی مترجمان، ناشران آموزشی و انجمن ویراستاران، نشستهایی درباره تربیت ویراستار، آینده ترجمه و حقوق مؤلف برگزار کرد.
نهاد کتابخانههای عمومی در این هفته برنامههای خود را با شعار «بخوانیم تا بمانیم» بهصورت زنده در شبکههای مجازی پخش کرد. در کنار آن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با طرح «یار مهربان مجازی» و مسابقه «کتابجان سلام»، نسل جدید را با فضای مطالعه آشتی داد.
حتی در دستگاههای غیرفرهنگی نیز صدای کتاب شنیده شد: وزارت نیرو با طرح «کتاب در گردش»، وزارت کشور با بخشنامه استانی به استانداران، و وزارت کار با برگزاری نمایشگاه کتاب در فضای اداری.
کتاب در خانهها و پایتختها
از اصفهان تا سیستان و بلوچستان و از البرز تا بوشهر، صدها برنامهی محلی با رویکرد دیجیتال برگزار شد. طرحهای متنوعی همچون «کتاب به عشایر»، «کتاب در قفسههای محله»، «کتاب آزادی» و «کتابگردیهای آنلاین» نشانه تداوم این جریان بودند. حتی جشنوارههای چاپ و طراحی نیز با تمرکز بر «زیبایی کتاب در خانه» برگزار شدند تا حس تعلق فرهنگی حفظ شود.
دانایی بهمثابه مقاومت
بیستوهشتمین دوره هفته کتاب را میتوان نمادِ تطبیق فرهنگی در دوران بحران دانست. در زمانی که همه چیز از حرکت ایستاده بود، کتاب راه خود را یافت؛ در صفحه موبایل، در پادکستها، در پنجرههای روشن آپارتمانها.
«دانایی؛ مانایی» نه فقط یک شعار فرهنگی، که مانیفست بقا بود؛ بیانی از این باور که جامعه ایرانی، هرچقدر در تنگنا قرار گیرد، باز هم به واژه پناه میبرد. در سالی که فاصلهها زیاد شد، کتاب، فاصلهها را پر کرد؛ و ایران نشان داد که میتوان در انزوا هم زنده بود، اگر دانا بمانی.
