سالی که «هفته کتاب» متولد شد/ زمستانی با بوی کاغذ

به گزارش گلبرگ تبریز به نقل از ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، دی‌ماه ۱۳۷۲، تهران روزهای سردی را از سرمی‌گذراند و تنها چند ماهی از آغاز به کار دولت سازندگی (ششم) می‌گذشت؛ در این فضای نو، دغدغه‌ای تازه در دل فعالان فرهنگی شکل گرفت: چگونه می‌توان «کتاب» را هرچه بیشتر و بیشتر در خانه‌ها، کوچه‌ها و ذهن مردم برجسته کرد؟ دغدغه‌ای که تنها با یک جشن ساده یا نمایشگاه کوچک حل نمی‌شد!

در دل آن سرمای زمستان، نسیم تازه‌ای از جنس فرهنگ وزیدن گرفت؛ تصمیم گرفته شد هفته‌ای ویژه به کتاب اختصاص یابد؛ هفته‌ای که نه فقط به نمایش کتاب‌ها بپردازد، بلکه فرهنگ مطالعه را در جامعه زنده کند. همین شد که مسئولان فرهنگی طرحی نو در انداختند: «هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران».

برگزاری هفته کتاب برآمده از توصیه مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) بود؛ توصیه‌ای روشن و قاطع درباره لزوم گسترش نمایشگاه‌های کتاب در سطح کشور، مطرح‌کردن کتاب در جامعه و تشویق اقشار مختلف به مطالعه. همین تأکید، چراغ راهی شد که نخستین هفته کتاب را در فضای فرهنگی کشور روشن ساخت.

این رویداد، بعد از ظهر چهارم دی ماه ۱۳۷۲ با پیام‌ حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در تالار وحدت‌ تهران‌ افتتاح‌ شد. در پیام رهبر معظم انقلاب آمده بود: «برگزاری‌ هفته‌ی‌ کتاب‌ در کشور عزیز ما و اعلام‌ آن‌ بوسیله‌‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌ برای‌ اینجانب‌، مژده‌ و مایه‌‌ امیدواری‌ است‌.» متن کامل پیام حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ را اینجا بخوانید.

اولین دوره هفته کتاب با فضایی صمیمی و ساده برگزار شد. خیابان‌ها پر از بنرهای دعوت‌کننده به نمایشگاه‌های کتاب شد، کتاب‌فروشی‌ها برای استقبال از علاقه‌مندان آماده شدند و جلسات نقد و معرفی کتاب شکل گرفت. بیشتر کتاب‌ها، همسو با روح زمان، درباره تاریخ معاصر، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و فرهنگ ایرانی-اسلامی بودند.

نخستین «هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران» بنا بود در روزهایی از آذر (بر اساس تاریخ درج شده در پوستر اولین دوره ۲۰ تا ۲۶  آذر) برپا شود ولی پس از حدود یک هفته تعویق به احترام درگذشت آیت‌الله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی، از چهارم تا یازدهم دی‌ماه برگزار شد و «کتاب و کتابخوانی»، « کتاب، کودک و نوجوان»، «کتاب، دانشگاه و حوزه»، «کتاب و پدیدآورندگان»، «کتاب و میراث فرهنگی»، «کتاب، کتابخانه و اطلاع ‬رسانی» و «کتاب و محراب» عناوین انتخاب شده برای روزهای این دوره از هفته کتاب بود.

این رخداد گویی فصلی تازه در حیات فرهنگی ایران گشود؛ فصلی که کتاب و مطالعه را به صدر اخبار و نگاه‌ها برد. این هفته، نه فقط یک رویداد فرهنگی، بلکه نمادی از امید و بازسازی فرهنگی بود؛ نشانه‌ای از آن که ایران می‌خواست، حتی در روزهای سازندگی، کتاب و فرهنگ را در دل مردم زنده نگه دارد. از همان دوره، هفته کتاب به تدریج به یک سنت ملی و سالانه تبدیل شد، جایی که کتاب و خواندن، در کنار جشن و شور فرهنگی، جایگاه ویژه‌ای در زندگی جامعه پیدا کرد.

خانه کتاب؛ مأمنی تازه برای اهل قلم

یکی از مهم‌ترین اتفاقات این هفته، تأسیس «خانه کتاب ایران» بود؛ نهادی که اکنون با نام «خانه کتاب و ادبیات ایران» فعالیت می‌کند و به خانه‌ای برای حمایت، ساماندهی و هدایت فعالیت‌های صنعت نشر تبدیل شده است. در آن سال خانه کتاب با انتشار نشریات تخصصی همچون «پیک روز» و «کتاب هفته»، صدای تازه‌ای به جامعه کتاب‌خوان ایران بخشید. از دیگر ابتکارات این موسسه، راه‌اندازی سیستم ماشینی اطلاع‌رسانی در حوزه کتاب بود؛ حرکتی پیشرو در اوایل دهه هفتاد که مسیر دسترسی سریع‌تر پژوهشگران، کتابداران و علاقه‌مندان به منابع مکتوب را هموار کرد.

آموزش و پرورش؛ کتاب در قلب مدارس

وزارت آموزش و پرورش نیز سهم برجسته‌ای در این حرکت ایفا کرد. طرح «۱۰۰۰ نمایشگاه کتاب در ۱۰۰۰ مدرسه» نمادی بود از جدیت در رساندن کتاب به دست نسل نوجوان. برای نخستین بار، فضای مدارس با شور کتابخوانی آمیخته شد و دانش‌آموزان، نه فقط در کلاس درس که در نمایشگاه‌های کوچک مدرسه‌ای، طعم تازه‌ای از ارتباط با کتاب را تجربه کردند. در کنار این طرح، همایش کتاب کودکان و نوجوانان و گردهمایی‌های تشویق به مطالعه فضایی فراهم آورد که در آن، معلمان، خانواده‌ها و دانش‌آموزان به صورت مشترک حول محور کتاب گرد هم بیایند.

استان‌های فعال؛ تهران و خوزستان

اگرچه برنامه‌های هفته کتاب در سراسر کشور برگزار شد، اما در میان استان‌ها، تهران و خوزستان پیشتاز بودند. در پایتخت، همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با حضور ناشران، نویسندگان و مدیران فرهنگی، جریان‌ساز شد و در خوزستان، استانی با سابقه ادبی و فرهنگی غنی، مدارس و کتابخانه‌ها حال و هوایی تازه پیدا کردند. این استان با نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های پرشور خود نشان داد که کتاب می‌تواند حتی در دل روزهای پرمشغله جنوب نیز مخاطبان فراوانی بیابد.

مدیران فرهنگی و همراهان این حرکت

نقش مدیران و مسئولان فرهنگی وقت در شکل‌گیری و هدایت این جریان قابل‌انکار نیست. علی لاریجانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در کنار احمد مسجدجامعی به عنوان معاون و محمد رنجبری به عنوان دبیر نخستین هفته کتاب، ساختار و سازماندهی این رویداد را عهده‌دار شدند. آن‌ها در کنار دیگر فعالان فرهنگی، پایه‌های سنتی را گذاشتند که تا امروز ادامه یافته است.

صدای پای یک سنت ماندگار

نخستین هفته کتاب، فراتر از یک برنامه کوتاه‌مدت بود. این رویداد سنگ‌بنای جریانی شد که سال به سال گسترده‌تر شد و به تقویمی ثابت در فرهنگ ایران بدل گشت. در حقیقت، آن زمستان ۱۳۷۲ آغازگر مسیری بود که کتاب را از قفسه‌های خاک‌خورده به متن زندگی مردم آورد و مطالعه را به یکی از شاخص‌های جدی فرهنگ عمومی تبدیل کرد.

زمستانی که با سرمای هوا همراه بود، گرمایی ماندگار در دل فرهنگ ایران بر جای گذاشت؛ گرمایی از جنس کلمات، اندیشه و آرزوهایی که هنوز هم پس از سه دهه، در هر هفته کتاب دوباره شعله‌ور می‌شود.