صنعت تبریز در چنبره فرسودگی

طاهر خیری.روزگاری نه چندان دور مهندسان ژاپنی، کره ای و آلمانی همراه با مهندسان و پرسنل ایرانی در خط تولید صنعت آذربایجان شرقی و تبریز کار می کردند.وضعیت اما بعد از گذشت سالها فرق کرده و صنایع مادر استان فرسوده شده اند و نیاز به نوسازی تجهیزات و ماشین آلات دارند.موضوعی که دکتر سرمست استاندار آذربایجان شرقی نیز بر آن صحه گذاشت و گفت صنایع مادر تبریز فرسوده هستند و نیاز به نوسازی دارند.

واقعیت این است که صنایع مادر تبریز چراغ روشن و پیشران صنعت و اقتصاد منطقه هستند و اگر خاموش شوند دیگر چیزی از صنعت این خطه نمی ماند.تراکتورسازی و ماشین سازی شناسنامه صنعت این شهر هستند و باید در سپهر این مرزو بوم بدرخشند تا چرخ صنعت همچنان به گردش درآید.

طی این سالها مسئولان امر از اهمیت سرمایه گذاری و تجهیز خطوط تولید به دانش روز دنیا غفلت کرده اند.حاصلش وضعیتی است که اکنون شاهدیم.از طرف دیگر ناترازی انرژی در برق و گاز وضعیت نگران کننده ای به وجود آورده به طوری که خاموشی ها و کمبود سوخت واحدهای تولیدی را در منگنه قرار داده است.

تداوم این وضعیت در جریان تولید اثر منفی گذاشته است. آنطور که مسئولان انجمن مدیران صنایع استان گفته اند بهره وری و رقابت پذیری صنایع پایین آمده و نقش آذربایجان شرقی در بازار مصرف محصولات صنعتی کاهش یافته است.اگر می خواهیم تبریز و آذربایجان مثل دهه های گذشته نقش برجسته خود را در تولید و صنعت حفظ کند چاره ای جز سرمایه گذاری اورژانسی در این حوزه نداریم.تا زمانی که محصولات خود را با تکنولوژی روز دنیا تولید نکنیم قیمت تمام شده کالا افزایش می یابد و صادرات نیز با کالای بی کیفیت غیرممکن می شود.

صنایع مادر تبریز به طور کلی به صنایعی گفته می‌شود که نقش اساسی در توسعه و پیشرفت سایر صنایع دارند. این صنایع معمولاً تامین کننده مواد اولیه، قطعات، ماشین آلات و تجهیزات برای سایر بخش‌های تولیدی هستند و از این جهت، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشور و منطقه دارند.در مورد شهر تبریز، به طور خاص، صنایع مادر زیر را می‌توان نام برد.

صنایع ماشین‌سازی: تبریز یکی از قطب‌های اصلی ماشین‌سازی در ایران به شمار می‌رود و کارخانه‌های بزرگی در این شهر در زمینه تولید ماشین‌آلات صنعتی، ابزار دقیق، و تجهیزات کارگاهی فعالیت دارند. شرکت ماشین‌سازی تبریز یکی از نمونه‌های بارز این صنعت است.

گروه صنعتی ماشین سازی تبریز، یکی از بزرگترین کارخانه‌های این شهر که در منطقه قراملک واقع شده است. در سال ۱۳۵۱  مورد بهره برداری قرار گرفت. این کارخانه تولیدکننده انواع ماشین‌ابزار، کمپرسورهای صنعتی، پمپ‌های آب، الکترو موتور، لیفت تراک، انواع موتورهای دیزلی، ماشین آلات نساجی، ماشینهای تراش، ماشینهای فرز، ماشینهای مته، قطعات ریخته و دستگاه‌های سی ان سی است. موضوع واگذاری ماشین سازی تبریز به حدود ۱۵ سال پیش باز می گردد در طی این سال ها این کارخانه بین دستگاههای مختلف دولتی دست به دست شد.جالب اینکه ماشین سازی در دهه 70 حدود 4750 پرسنل داشت اکنون این تعداد به 1130 نفر کاهش یافته است.

داستان غم بار واگذاری ماشین سازی به قربانعلی فرخ زاد توسط سازمان خصوصی سازی به مبلغ 688 میلیارد تومان  هنوز از یادها نرفته است.آن زمان نمایندگان مجلس و مسئولان استانی گفتند که واگذاری کارخانه به فرد مذکور بدون اهلیت قانونی انجام شده است که با دستگیری وی به اتهام فروش ارز دولتی در بازار آزاد پرونده مختومه شد.

صنایع تراکتورسازی: شرکت تراکتورسازی ایران که دفتر مرکزی آن در تبریز واقع شده، نقش بسیار مهمی در تولید ماشین‌آلات کشاورزی در کشور دارد. این صنعت تأمین کننده بخش بزرگی از نیازهای کشاورزی کشور به تراکتور و سایر ادوات کشاورزی است.

شرکت تراکتورسازی ایران با مشارکت کشور رومانی، به منظور تولید انواع تراکتور و ماشین آلات صنعتی در  سال 48 شمسی در تبریز تاسیس شد. این شرکت بعدها به شرکت سهامی عام تبدیل و در بورس اوراق بهادار پذیرفته شد.در سال 87 طبق اصل 44  قانون اساسی به بخش خصوصی واگذار گردید. گروه صنعتی تراکتورسازی ایران با در اختیار داشتن  شرکت بزرگ انواع تراکتور، موتور، قطعات ریخته، قطعات ماشین کاری، ماشین آلات عمرانی، خودروهای تجاری، ادوات کشاورزی، ابزارآلات برشی مخصوص تولید می کند به طوری که یکی از بزرگترین تولید کنندگان ماشین آلات کشاورزی و صنعتی در خاورمیانه محسوب می شود.

صنایع پتروشیمی: با وجود پالایشگاه تبریز و واحدهای پتروشیمی وابسته، این شهر دارای نقش کلیدی در تولید مواد شیمیایی و پلیمری است که به عنوان مواد اولیه در صنایع پایین‌دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

صنایع قطعه‌سازی: وجود صنایع خودروسازی و سایر صنایع تولیدی در تبریز و مناطق اطراف، باعث شده است که صنعت قطعه‌سازی در این شهر توسعه پیدا کند. این صنعت، قطعات مورد نیاز خودروسازان و سایر صنایع را تامین می‌کند. با تزریق اعتبار و نوسازی صنایع استان می توان از ظرفیت قطعه سازی استفاده کرد و حتی به تولید کامیون و اتوبوس پرداخت.

صنایع غذایی: تبریز به دلیل داشتن کارخانه‌های متعدد مانند شیرین عسل و آناتا در زمینه تولید مواد غذایی، یکی از مراکز مهم صنایع غذایی در ایران محسوب می‌شود. محصولات غذایی تولیدی این شهر علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شود.

صنایع نساجی: تبریز در گذشته قطب مهم نساجی ایران بوده است و هنوز هم کارخانه‌هایی در این زمینه فعال هستند که به تولید انواع پارچه و منسوجات مشغولند.علاوه بر این صنایع، تبریز دارای صنایع دیگری همچون صنایع چرم، صنایع دستی، و صنایع ساختمانی نیز می‌باشد که هر کدام به نحوی در اقتصاد شهر، منطقه و ایران نقش ایفا می‌کنند.

فرسودگی ماشین‌آلات یک مشکل جدی است که نیازمند توجه و اقدامات جدی از سوی دولت و بخش خصوصی است. با اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توان این مشکل را برطرف کرد و به توسعه و رونق صنایع تبریز کمک نمود. فرسودگی ماشین‌آلات در صنایع تبریز یک مسئله مهم و چالش‌برانگیز است که بر بهره‌وری و رقابت‌پذیری این صنایع تاثیر منفی می‌گذارد. این موضوع به دلایل مختلفی ایجاد شده است:

دلایل فرسودگی ماشین‌آلات در صنایع تبریز:

قدیمی بودن تجهیزات: بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی در تبریز از ماشین‌آلات و تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند که سال‌ها از عمر مفید آنها گذشته است. این ماشین‌آلات نه تنها راندمان پایینی دارند، بلکه هزینه‌های نگهداری و تعمیرات بالایی را نیز به واحدهای تولیدی تحمیل می‌کنند.خط تولید صنایع مادر تبریز قبل از انقلاب راه اندازی شده است و با این شرایط نمی توان در صحنه رقابت ماند.

کمبود سرمایه‌گذاری: یکی از دلایل اصلی فرسودگی ماشین‌آلات، کمبود سرمایه‌گذاری در نوسازی و جایگزینی تجهیزات فرسوده است. این امر به خصوص در شرایط تحریم و محدودیت‌های اقتصادی، باعث شده است که کارخانه‌ها نتوانند ماشین‌آلات جدید را خریداری کنند. مشکل مملکت ما این است که سرمایه های سرگردان به جای هدایت به بخش تولید که سوددهی کوتاه مدت ندارد، در بازارهای کاذب ارز و طلا سوداگری می کنند.

رتبه 27 سرمایه گذاری برای آذربایجان شرقی که داعیه قطب صنعتی کشور دارد غیرقابل قبول است. متاسفانه در دولت های گذشته توجهی به سرمایه گذاری لازم در بخش صنعت و اقتصاد استان صورت نگرفته است.از دولت چهاردهم انتظار است برای جبران این عقب ماندگی در سرمایه گذاری ها اقدام عملی انجام دهد.

مشکلات تامین قطعات: تحریم‌ها و مشکلات واردات باعث شده است که دسترسی به قطعات یدکی ماشین‌آلات خارجی دشوار و پرهزینه شود. این موضوع باعث می‌شود که تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات فرسوده نیز با مشکل مواجه شود و کارایی آنها کاهش یابد.قبول کنیم که تحریم های ظالمانه آمریکا اثر خود را بر صنعت کشور و استان گذاشته و اجازه نداده است تکنولوژی روز دنیا و سرمایه ها به بدنه تولید وارد شود.

فناوری‌های قدیمی: بسیاری از صنایع تبریز از فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند که از نظر راندمان و کیفیت تولید در سطح پایین‌تری قرار دارند. عدم به‌روزرسانی فناوری‌ها به دلایل مختلف از جمله تحریمها باعث کاهش رقابت‌پذیری صنایع تبریز در بازار داخلی و خارجی شده است.

کمبود نیروی متخصص: استفاده از ماشین‌آلات جدید و پیشرفته نیاز به نیروی انسانی متخصص دارد که بتواند با این تجهیزات کار کند. کمبود نیروی متخصص در برخی از صنایع، مانع از به‌روزرسانی ماشین‌آلات شده است.سیستم آموزشی ما این همه مهندس صنایع و مکانیک تربیت کرده، اما فقط تئوریک بوده و مهارت آموزی دانش روز صنعت جایی در این سیستم نداشته است.از طرف دیگر شاهدیم که نخبگان جوان این مرزو بوم در خطوط تولید صنایع به کار گرفته نشدند، یا به خارج از کشور مهاجرت کردند و یا در حرفه ای غیرمرتبط مشول شدند.اگر قدر متخصصان جوان تحصیل کرده مملکت را می دانستیم اکنون با تاسف نمی گفتیم چرخ صنعت فرسوده شده و نیاز به نوسازی دارد.نخبه های جوان را باور نکردیم،حال به دنبال سرمایه و دانش خارجی ها هستیم.

پیامدهای فرسودگی ماشین‌آلات:

کاهش بهره ‌وری: ماشین‌آلات فرسوده راندمان پایینی دارند و باعث کاهش تولید و افزایش هزینه‌ها می‌شوند.

افزایش هزینه‌های تولید: تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات فرسوده هزینه‌های بالایی دارد و باعث افزایش قیمت تمام شده محصولات می‌شود.

کاهش کیفیت: ماشین‌آلات قدیمی نمی‌توانند محصولات با کیفیت و دقیق تولید کنند و این امر باعث کاهش رقابت‌پذیری محصولات تبریز در بازار می‌شود.

افزایش ضایعات: ماشین‌آلات فرسوده باعث تولید ضایعات بیشتر در فرآیند تولید می‌شوند که این امر باعث هدر رفت منابع و افزایش هزینه‌ها می‌شود.

کاهش ایمنی: ماشین‌آلات قدیمی ایمنی کمتری دارند و احتمال بروز حوادث و آسیب‌های شغلی در محیط کار را افزایش می‌دهند.

راهکارهای مقابله با فرسودگی ماشین‌آلات:

تسهیل سرمایه‌گذاری: دولت باید با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی، زمینه را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی در نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات فراهم کند.بسترسازی و هدایت بازار سرمایه و سرمایه های سرگردان به بخش تولید می تواند جهشی برای سرمایه گذاری در حوزه صنعت رقم بزند.

توسعه فناوری: حمایت از توسعه فناوری‌های جدید و انتقال دانش فنی می‌تواند به صنایع تبریز کمک کند تا به تجهیزات پیشرفته و مدرن دسترسی پیدا کنند.مراکز علمی رشد و پارک های فناوری استان اگر مورد حمایت همه جانبه دولت قرار گیرند می توانند دانش و فناوری بومی خلق کنند.

حمایت از تولید داخل: حمایت از تولیدکنندگان داخلی ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات و بهبود شرایط دسترسی به تجهیزات جدید کمک کند.اگر به متخصصان داخلی اعتماد کنیم و به آنان میدان بدهیم به طور قطع می توانند با خلاقیت و هوش ایرانی خود دست به ابتکار و نوآوری در ساخت ماشین آلات صنعتی بزنند.

آموزش نیروی انسانی: سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروی متخصص می‌تواند به صنایع تبریز کمک کند تا با فناوری‌های جدید کار کنند و از پتانسیل‌های آنها بهره‌مند شوند.بدون تجهیز نیروی انسانی به سلاح مهارت و تخصص توسعه و پیشرفتی در صنعت استان رقم نخواهد خورد و ما همچنان با تجهیزات قدیمی به حرکت لاک پشتی مان ادامه خواهیم داد و از قافله عقب خواهیم ماند.

تسهیل واردات قطعات: دولت باید با تسهیل واردات قطعات یدکی با کیفیت ،از طرق مختلف امکان تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات موجود را فراهم کند تا تجهیزات نو جایگزین تجهیزات قدیمی گردد.

آذربایجان شرقی با مجموعه ای از فرصت ها و تهدیدها روبروست.با اینکه بیش از 90 درصد اقتصاد استان متعلق به بخش خصوصی است اما صنایع مادر تبریز که اغلب دولتی هستند دچار بحران فرسودگی ماشین آلات و تجهیزات شده اند.زمانی که باید با تدبیر و آینده نگری سرمایه گذاری انجام میشد تا وقفه ای در چرخ های صنعتی رخ ندهد اما متاسفانه مورد غفلت مسئولان دولت های گذشته واقع شده است.به نظر می رسد تنها راهکار حل این مشکل سرمایه گذاری و جذب سرمایه های داخلی و خارجی در بخش صنعت استان و به خصوص صنایع مادر تبریز است.