چرا ابرها از آسمان آذربایجان فرار می‌کنند؟

به گزارش گلبرگ تبریز به نقل از نصر، سازمان هواشناسی کشور در ۱۹ مهرماه از ورود سامانه بارشی جدید به کشور و آغاز رگبار و رعدوبرق در شمال و شمال‌غرب و سواحل خزر خبر داد که موجب رگبار، رعدوبرق، وزش باد شدید و کاهش محسوس دما در این نواحی خواهد شد و به موجب این سامانه، بارش‌ها در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان، زنجان، قزوین و البرز شدت می‌یابد. حالا نزدیک به یک هفته از وعده «صادق ضیائیان» رئیس مرکز ملی پیش‌بینی سازمان هواشناسی گذشته و هنوز بارانی در کار نیست.
در یکی از روزهای خنک و خاکستری پاییز، با دلی لرزان از انتظار بیهوده، راهی دانشکده برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز شدم تا با «بهروز ساری صراف»، استاد جغرافیا و اقلیم‌شناسی دانشگاه تبریز، درباره چرایی این پیش‌بینی‌های محقق‌نشده گفت‌وگو کنم. استادی که پیش‌تر، با هشدار درباره نابودی تمدن ما در پی خشک شدن دریاچه ارومیه، ستون اعتماد و امیدم را لرزانده بود و این بار از ابرهایی گفت که مودبانه و مرموز، مسیر مرزی شمال‌غرب را دور می‌زنند و ابهام حرکتشان، باز لرزه‌ای بر اندام آرزوهای زیستی‌ام انداخت.

آسمانی که نمی‌بارد
ساری صراف، در آغاز گفتگویمان مشکل منطقه را، پیچیده خواند و گفت: مشکلِ ما ، مسئله حیات، پیشرفت، تمدن، صنعت، کشاورزی و آب و باران است لذا باید بیش از معمول توجه مسئولان را به این نکته جلب کرد.
وی با نگاهی نگران به نقشه‌های اقلیمی، از پدیده‌ای که آن را «عبور مودبانه سامانه‌های باران‌زا» نامید، سخن گفت: نقشه‌های جدید هواشناسی نشان می‌دهند که سامانه‌های جوی به طرز عجیبی در امتداد خطوط مرزی کشور حرکت می‌کنند بی‌آنکه وارد آسمان ما شوند. گویی ابرهایی منظم و مؤدب‌اند که فقط تا مرز پیش می‌آیند و بعد مسیرشان را عوض می‌کنند.
وی این وضعیت را نشانه‌ نوعی اختلال ساختاری در رفتار اتمسفر منطقه خواند و افزود: آنچه از نظر علمی در توجیه این شرایط شنیده ام، چندان وزین و قانع‌کننده نبود. من می‌خواهم این صدا را به گوش خانم دکتر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور برسانم. اگر قرار است بارورسازی ابرها انجام شود، پرسش این است که روی کدام ابر؟ وقتی ابرها وارد کشور نمی‌شوند، بارورسازی چه مفهومی دارد؟

ریشه‌های احتمالی این بی‌بارانی
ساری صراف، چند عامل در عدم تحقق پیش‌بینی‌های بارشی و دور زدن سامانه‌ها از شمال‌غرب ایران را مؤثر خواند و گفت: به نظر من پدیده هیگروسکوپی ناشی از ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه یکی از عوامل احتمالی است. خشک شدن دریاچه، حجم عظیمی از ذرات نمکی را وارد جو کرده است و این ذرات در شرایط معمول، به عنوان هسته‌های تراکم برای تشکیل ابر عمل می‌کنند اما زمانی‌که تعدادشان بیش از حد شود، تراکم بخار آب مختل و فرایند بارش متوقف می‌شود.
وی در ادامه، بار الکتریکی منفی در پهنه شوری دریاچه ارومیه را بر اساس نظریه‌ دکتر صفری از کارگروه فیزیک دانشگاه تبریز، مطرح کرد و گفت: پهنه‌ دریاچه ارومیه دارای بار منفی است و ابرهایی که از مدیترانه وارد کشور می‌شوند نیز بار منفی دارند. برخورد این دو میدان مشابه، موجب دفع الکتریکی و مانع از تراکم ابرها می‌شود. به همین دلیل، بارورسازی به روش‌های کلاسیک در چنین شرایطی، کارایی اندکی دارد.
استاد دانشگاه تبریز افزایش بازتابش حرارتی ناشی از خشک شدن دریاچه را هم به عنوان عامل احتمالی دیگری تشریح کرد: دکتر سیدکاظم علوی‌پناه، استاد دانشگاه تهران، در پژوهشی ماهواره‌ای در تیرماه ۱۴۰۴ مطرح کرد که کاهش سطح آب دریاچه موجب افزایش بازتابش حرارت و دمای منطقه شده است. این گرمایش موضعی، رطوبت نسبی هوا را کاهش داده و مانع از شکل‌گیری جریانات همرفتی لازم برای بارش می‌شود.
ساری صراف از کاستی‌های فنی و مدیریتی گفت و اذعان داشت: متاسفانه هواشناسی ما هنوز در مرحله‌ ایستگاه‌های ابتدایی باران‌سنجی است. ما به بیش از ۳۰ ایستگاه سینوپتیک نیاز داریم تا بتوانیم وضعیت جوی را دقیق‌تر تحلیل کنیم. در حال حاضر تجهیزات راداری ما کافی نیستند، مدل‌های نرم‌افزاری به‌روز نشده‌اند و تعامل بین‌المللی در حوزه اقلیم تقریباً وجود ندارد.
وی ادامه داد: وقتی مدل‌ها در عرض چند ساعت تغییر می‌کنند، یعنی داده‌های ما ناقص‌اند. سامانه‌های جوی انرژی‌زا، پرهیجان و بی‌نظم‌اند اما وقتی به مرزهای ایران می‌رسند، ناگهان منظم و مؤدب می‌شوند! این رفتار برای من به‌عنوان یک اقلیم‌شناس، رمزآلود و نگران‌کننده است.

پرسش‌های بی‌پاسخ
ساری صراف تأکید کرد: من از خانم دکتر تاج‌بخش می‌خواهم توضیح دهند که چرا سامانه‌های باران‌زا در امتداد خطوط مرزی حرکت می‌کنند و وارد شمال‌غرب کشور نمی‌شوند؟ چرا الگوهای جوی به‌صورت مکرر تغییر می‌کنند و چرا هنوز در پیش‌بینی‌ها این میزان خطا وجود دارد؟
انتهای پیام/

فائزه بنی نصرت